hikmetten Bir Nükte Öğreteyim
Timûr Hanın torunlarından Sultanzâde Muhammed Baysungur, Şeyh Azeri'nin ziyâretine geldi. Ona adâlet ve merhâmet hakkında pek çok nasihatlerde bulundu. Sohbet esnâsında şehzâdenin kalbinde Şeyh'e karşı büyük bir muhabbet hâsıl oldu. Onun önüne bir kese altın bıraktı. Şeyh bunu kabûl etmedi ve şu beyti okudu:
"Altını dağıtmak, onu hiç almamaktan daha iyi ve hayırlı değildir..."
Şeyh Azeri hazretlerinin kasidelerini toplamış olduğu divânındaki şiirlerinden bâzıları şu mânâdadır:
"Ben sana hikmetten bir nükte öğreteyim. Sen bunu yaparsan iki âlemde büyük adam olursun. Tarikat libasını giydiğin vakit zilletten müteessir olma. İzzet ile övün."
"Yaygı gibi yayılmış olan bu yeryüzünün durumunu gözünün önüne al. Bunu tıpkı siyâh, beyaz hânelere ayrılmış bir satranç tahtası gibi farz et. Birbiri karşısına konulmuş siyah ve beyaz hâneler ayniyle gece ve gündüzün aydın ve karanlık saatlerine benzer. Burada akıl ve nefs birer mühendis ve hokkabaz ve yekdiğerini yenmek isteyen iki satranç ustasıdır. Aklını başına al; nefis, hileler yapan, dalavereci bir rakiptir... Ey Azeri, bir kimse nefsin kötü isteklerinden korunmazsa murâd atını, ilâhi yoldaki arzu ve isteğini kaybetmiştir. Zaman herkesle bir türlü oyun oynar. Onun oyunundan sakının."
HIRS GÖZÜNE KANAAT SÜRMESİ!..
"Hikmet hazinesinin anahtarı bizim elimize geçtiği zamandan beri hırs gözüne kanâat sürmesini sürdük. Ey gönül bu dünyâ olayları ayarı düşük bir pazardır. Biz bunu birçok kere himmet terâzisiyle tarttık. Ancak korkarım ki, bizim tâat ve ibâdet sayfalarını yok saydığımız gibi, yarın tevfik sayfamızı da yok saymasınlar. Bugün ayrılıktan çektiğimiz azâbın yanında yarın haşr gününde çekeceğimiz azâbın gözümüzün önünde hiç ehemmiyeti yoktur. Vatanın ve yar ile bulunmanın kadri kıymeti nedir? Bunu bizden sor. Çünkü biz gurbet mihneti nedir; bunu çekmişiz, ne acı olduğunu biliriz."
Şeyh Azeri hazretleri, vefatına yakın şunları söyledi:
"Sahifelerinize ne yazdığınıza dikkat ediniz. Çünkü bu, Rabbinize karşı okunacaktır. Yazık o kimseye ki çirkin söz konuşur. Eğer içinizden biri bir kardeşine içinde çirkin söz bulunan bir yazı gönderse, şüphesiz bu bir hayâsızlık olur. Ya Rabbine karşı kötü söz söyleyenin hâli ne olur?"