Atâullah Efendi
Sehl bin Abdullah hazretlerine, güzel ahlâk nedir? diye sorulunca, "En aşağı derecesi, insanların yükünü çekmek, sıkıntılarına katlanmak ve bundan dolayı karşılık beklememek, günahkârlara acıyıp affedilmelerini dilemek" buyurdu.
Iyâd hazretlerine güzel ahlâk nedir? diye sorulunca, "Rızkı, Allahü teâlânın vereceğinden endişe etmemek. Allahü teâlâya itaat edip, Allahü teâlâya isyan etmemek, insanlar ile muâmelede günahlardan sakınmaktır" buyurdu.
Cüneyd-i Bağdadi hazretleri buyurdu ki: "Dört şey vardır ki, ilmi az da olsa, bunlar insanı Allah indinde ve insanlar arasında en yüksek dereceye çıkarır. Bunlar; hilm (yumuşaklık), tevâzu, cömertlik ve güzel ahlâktır. Bunlar, imânın kemâlindendirler."
Kettâni hazretleri, "Tasavvuf güzel ahlâktır, kimin güzel ahlâkı artarsa, derecesi de artar" buyurdu... Abdullah bin Muhammed Râzi, "Güzel ahlâk, kendinden olan şeyleri (iyilikleri) küçük, sana başkasından geleni (iyilikleri) büyük görmendir" buyurdu.
Hazreti Ömer buyurdu ki: "İnsanlara güzel ahlâk ile muâmele ediniz. Fakat onların kötü işlerinden uzak durunuz." Yahyâ bin Muâz buyurdu ki: "Kötü ahlâk çok iyiliklerle de bulunsa faydası yoktur. Fakat güzel ahlâk pekçok kötülükler arasında da olsa faydalıdır." İbn-i Abbâs'dan (radıyallahü anhüma) kerem nedir? diye soruldu: "Onu Allahü teâlâ meâlen "Sizin Allahü teâlâ indinde en üstününüz, O'ndan en çok korkanınızdır" (Hucurat-13) buyurarak kitabında bildirdi" dedi. Yine ona haseb (şeref) nedir? diye sorulunca, "Ahlâkı en güzel olanınız, şeref bakımından en üstün olandır" buyurdu.
İbn-i Atâ hazretleri bir gün dostlarına dedi ki: "Yükselenler ne sebeple yükselirler?" Orada bulunanlardan bir kısmı çok oruç tutmakla dedi. Bir kısmı mücâhedeye (nefse istemediği şeyleri zorla yaptırmaya) çok devam etmekle dedi. Diğer bir kısmı da, kendinin muhâsebesini yapmakla, nefsi hesaba çekerek doğruya yöneltmekle, dediler. Bir kısmı da cömertlik yapmak iledir, dediler. Bunun üzerine İbn-i Atâ buyurdu ki: "Yüksek derecelere, üstünlüklere kavuşanlar, ancak güzel ahlâk ile kavuştular. Allahü teâlâya mahlûkat içinde en çok yakın olan, Muhammed aleyhisselâmdır. O'nun yolunda olanlar güzel ahlâk sahibi olanlardır."