Büyük Müctehid İmâm-ı Ebû Yûsuf
Ebû Yûsuf, İmâm-ı A'zam'ın derslerine on yedi sene aralıksız devâm edip, ilimde yüksek dereceye ulaştı ve müctehid oldu. İmâm-ı A'zam'ın fıkhını ve mezhebini yayan talebelerinin başında geldi. Bu hususta ilk kitap yazan da odur...
Talhâ bin Muhammed bin Câfer der ki: "İmâm-ı A'zam hazretlerinin ilmini yeryüzüne yayan Ebû Yûsuf'tur."
Ebû Yûsuf, hakkında âyet-i kerime ve hadis-i şerif (nass), bulunmayan bir meseleyi hükme bağlarken önce hocası İmâm-ı A'zam'ın ictihâdına bakar, bulursa ona göre hüküm verirdi, bulamazsa kıyas ve kendi reyi ile hareket ederdi. Bu hususta da hocasının koyduğu usûl ve kâidelere bakarak meseleyi hükme bağlardı.
Bir gün İmâm-ı Ebû Yûsuf hazretleri çok hasta olmuştu. Birisi gelip İmâm-ı A'zam'a Ebû Yûsuf'un öldüğünü söyledi. İmâm-ı A'zam; "O ölmedi" buyurdu. "Ölmediğini nereden bildiniz?" dediklerinde; "İlme çok hizmet etti, meyvelerini toplamadan ölmez" buyurdu. Hakikaten ölüm haberinin doğru olmadığı anlaşıldı. İlmi, üstünlüğü ve talebeleri her tarafa yayılıp, meyvelerini topladı...
"Haram yemediğimi sen bilirsin..."
Muhammed bin Cemâe anlatır: Ebû Yûsuf hazretleri vefât etmezden az önce şöyle dua etti:
"Yâ Rabbi! Kullarının arasında bile bile hükümde zulüm ve adâletsizlik etmediğimi sen bilirsin? Senin kitâbına ve Resûlünün (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnetine uygun ve muvafık olmak üzere ictihad hüküm eyledim (verdim). Bulamadığım şeyde seninle benim aramda vâsıta, vesile Ebû Hanife hazretlerini kıldım. Çünkü o şeyi o meseleyi ondan daha iyi bilen olmadığını biliyorum...
Yâ Rabbi! Nâmahremle, yabancı kadınlarla bir arada bulunmadığımı ve bir gümüş bile olsa haram yemediğimi sen bilirsin..."