Fadlullah Türpüştî

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); "Hayâ imandan bir şubedir" buyurdu.

Bu hadis-i şerifin şerhi şöyledir: Hayâ, nefsin, kötülüklerden nefret edip uzak durması, onları terk etmesidir. Resûlullah efendimizin, hayâyı imanın şubelerinden saymasının sebebi, kötülüklerin neler olduğunu nefse ihtar edip, onları terk etmeye davet eden doğru hayânın, ancak iman sahiplerinde bulunmasındandır. Hayâ, sahibini günahların kötülüklerinden, rezil ve bozuk şeyleri tercih etmekten uzak tutar. Bütün bunlar, imanın, mü'minde meydana getirdiği güzel hasletlerdendir. Yani hayâ, günahlardan sakındırmakta imanla aynı işi yapmaktadır.

"İman sahibi olmadığı halde, kâfirde de hayâ vardır" denirse, şöyle cevap verilir:
Resûlullah efendimiz hadis-i şeriflerinde, yukarıda izah edilen manadaki makbul hayâya işaret buyurdular. Çünkü insanlara hayâ ile muamele eden mü'min, Allahü teâlâya karşı da hayâ sahibi olur. O'nun yasaklarından sakınıp, emirlerini yapar. Hatta Allahü teâlânın emirlerini yerine getirip, yasaklarından sakınmakta en büyük gayreti sarf eder. Halbuki Allahü teâlâya iman etmekle şereflenmemiş olan kimse, Allahü teâlânın yapmayın buyurup yasakladığı şeyleri yapar, O'nun emirlerine karşı gelir. Böylece, ilk önce hayâ edilmesi icab eden Allahü teâlâdan hayâ etmemiş, O'nun emirlerine karşı gelmekten utanmamış olur. Rabbinden hayâ etmeyen kimsenin de hayadan çok uzak olduğu açıktır.

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: "Kimde şu dört haslet bulunursa, münafık olur. Kimde bunlardan biri varsa, onu terk edinceye kadar onda nifaktan bir şey bulunmuş olur. (Bu dört şey) kendisine bir şey emanet edildiği zaman hıyanet etmek, konuşunca yalan söylemek, vaadinden dönmek, husumet zamanında haktan ayrılmaktır."