İmâm-ı Ârif Sadreddîn

Talebelerinden Hâce Ziyâüddin, onun güzel sözlerini "Künûz-ül-fevâid" adlı eserinde topladı. Orada Şeyh Sadreddin'in talebelerinden birine şöyle vasiyet ettiği yazılıdır: "Peygamber efendimizin bildirdiği hadis-i kudside buyuruldu ki: "Lâ ilahe illallah kal'amdır. Bunu okuyan, kal'ama girmiş olur. Kal'ama giren de, azâbımdan kurtulur." Kal'aya (kale) girmek üç türlüdür: Zâhir, bâtın ve hakikat ile girmek. Zâhir kal'asına giren, havf ve recâ ile Allahü teâlânın gadabından korkup, rahmetini umarak Allahtan başkasını yok etmelidir. Zirâ bütün âlem, düşman veya dost olsa, Allahü tealânın hükmü, irâdesi olmadan hiçbir kimse, hiçbir fayda ve zarar, iyilik ve kötülük yapamaz...

Bâtıni kal'a ise şudur ölümden önce bu dünyâda olan her şey, devamlı ve baki değildir ve yokluk kalemi onun üzerinden geçmiştir. Nitekim Hak teâlâ, er-Rahmân sûresi 26. âyet-i kerimesinde meâlen; "Yeryüzünde olan her şey fânidir" buyurdu. O hâlde dünyâda olan şeylerin varlığına ve yokluğuna bakmamalı, bâtınına, özüne bakmalıdır.

Hakikat kal'ası şudur ki: Cennet isteği, Cehennem korkusu kalbe gelmemeli, Hak'tan başkasına kalbde yer vermemelidir. Nitekim Kamer sûresinin 54 ve 55. âyet-i kerimelerinde meâlen; "Şüphesiz takvâ sahipleri Cennetlerde aydınlıklar içindedirler. Rıza gösterilen bir yerde... Kudretine nihâyet olmayan bir Melik'in (Allahü teâlânın) huzûrundadırlar" buyuruldu. Oraya kavuşunca, Cennet kendiliğinden kazanılmış olur. Cehennem ondan kaçar...

Bu mübarek zat, vefatına yakın, talebelerinden birine şöyle nasihat buyurdu:

"Bir nefesten bir nefese zikirsiz geçerse, o insanın vakti, zayi olur. Vesveseden ve malayaniden zikre kaçınız. Hep zikrederseniz; vesvese ve mâlâyani, zikrin nûruyla yanar, zikrin nûru kalbe işler ve kalbde zikrin hakikati hâsıl olur. Kalb yakin nûrları ile nûrlanır, aydınlanır. Taliplerin maksudu, sâlihlerin maksadı budur..."