Üryânîzâde Esad Efendi

Ra'd suresindeki: "Allahü teâlâ, dilediğini siler. Dilediğini değiştirmez. Ümm-ül-kitâb O'ndadır" âyet-i kerimesinde, Levh-i mahfûz bildirilmektedir. Ümm-ül-kitâb, ezeli olan kelâm-ı ilâhinin ismidir. Melekler, bunu anlayamaz. Zamanlı değildir. Yani burada zaman yazılı değildir. Allahü teâlâdan başka, kimse bilmez. Hiç yok olmaz. Levh-i mahfûzda ise, değişiklik olur. Bunu melekler görür, insanın, işine göre, ömrü ve rızkı değişir, iyiler kötü, kötüler iyi olarak değiştirilebilir. Böylece, birine ölümüne yakın iyi işler yaptırıp, son nefeste imânla gönderir. Başkasına kötü amel işletip, imansız gönderir. Bunun için Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimiz her zaman; "Allahümme yâ mukallibel kulûb, sebbit kalbi alâ dinik" duâsını okurdu ki, "Ey büyük Allahım! Kalbleri iyiden kötüye, kötüden iyiye çeviren, ancak sensin. Kalbimi, dininde sabit kıl", yani dininden döndürme, ayırma! demektir. Eshâb-ı Kirâm "aleyhimürrıdvân" bunu işitince; "Yâ Resûlallah! Sen de dönmekten korkuyor musun?" dediklerinde; "Mekr-i ilâhiden, beni kim temin eder?" buyurdu. Çünkü hadis-i kudside; "İnsanların kalbi, Rahmânın kudretindedir. Kalbleri dilediği gibi çevirir" buyurulmuştur. Yani, Celâl ve Cemâl sıfatları ile, kötüye ve iyiye çevirir. Levh-i mahfûza ilk olarak "Benden başka Allah yoktur. Muhammed benim resûlümdür ve habibimdir ve her şey benim mahlûkumdur. Her şeyin Rabbiyim, Hâlıkıyım" yazıldı. Sonra, Peygamberleri ve kıyâmete kadar gelecek insanların iyileri said olarak, kötüleri de şaki olarak yazıldı.
Kader değişmez. Kaza, kadere uygun olarak meydana gelir. Kaza, her gün çok değişip, sonunda kadere uygun olunca yaratılır. Kazâ-i mu'allak şeklinde, yaratılacağı yazılmış olan bir şey, kulun iyi ameli ile değişip yaratılmaz. Kaza, kaderin husûsi bir kısmıdır. Kader, ambara doldurulmuş buğday gibidir. Kaza ise, onu ölçerek vermek gibidir.