Dinimizde Beş Türlü Kul Hakkı Vardır

Kul hakkı beş türlüdür: Mâli, nefsi, ırzi, mahremi ve dini. Sirkat, gasp, aldatmak ile ve yalan söylemekle mâl satmak, kalp para vermek, başkasının mâlına ziyân vermek, yalancı şâhitlikle veya zâlime haber vermekle veya rüşvet vermekle, mâlına zarar vermek, mâli olan kul haklarıdır. Bir kuruş, bir habbe mâl için tevbe etmek ve sahibi ile helâlleşmek lâzımdır. Mâli haklar için, çocukların da helâlleşmesi, ödemeleri lâzımdır. Dünyada helâlleşmezse, âhırette sevapları ona verilerek helâlleştirilecektir. Mâl sahibi ölmüş ise, vârisine ödenir. Vârisi yoksa veya mâl sahibi bilinmiyorsa, fakire hediye olarak verilip, sevabı sahibine gönderilir. Kendi sâlih akrabâsına, fakir olan analarına, babalarına, çocuklarına hediye olarak vermesi de, câiz olur. Fakire, hediye diyerek verilen şey, sadaka olur. Sadaka sevabı hâsıl olur. Bunları yapmak imkânını bulamazsa, mâl sahibinin ve kendisinin affolunmaları için duâ eder. Kâfirin hakkı için de, onunla helâlleşmek lâzımdır. Gönlü alınmazsa, âhırette affolunması, çok güç olacaktır.

Nefsi, yâni hayati günah, adam öldürmek, bir uzvunu telef etmektir. Önce tevbe etmek, sonra kendini onun velisine teslim etmek lâzımdır. Velisi isterse affeder. İsterse mâl karşılığı sulh yapar. İsterse, mahkemeye verip, hâkimden cezâlandırılmasını ister. Kendisinin karşılık yapması, câiz değildir.

Irza dokunan kul hakkı, gıybet, iftirâ, alay, sövmek gibi şeylerdir. Tövbe etmek ve helâlleşmek lâzımdır. Bunlarda vârisle helâlleşmek olmaz.

Mahremi olan hak, başkasının zevcesine, çocuğuna, hıyânet etmektir. Tövbe ve istigfâr eder. Fitne çıkmak ihtimali yoksa, sahibi ile helâlleşir. İhtimâli varsa helâlleşmek yerine, ona duâ eder ve onun için sadaka verir.

Dini hak, akrabâsına ve emri altında olanlara din bilgisi vermeyi terk etmektir. Bunların ve bütün insanların din bilgisi öğrenmelerine ve ibâdet yapmalarına mâni olmaktır ve başkasına kâfir, fâsık demektir. Helâlleşirken günahı bildirmeyip, "bendeki haklarını affet" demek, câizdir.