Türk devletlerini ve milletlerini, ayakta tutan, yaşatan, büyük ve başlıca kuvvet, imândır ve İslâm dininde, çok kuvvetli bulunan adâlet, iyilik ve doğruluk ve fedakârlık kudretidir.

Osmânlı devletinde uzun seneler Rusya büyükelçiliği yapan İgnatiyef, hâtıralarında, Sultân ikinci Mahmûd Hân zamânında, 1237 [m. 1821] Rum isyânının plânlanladığı için, Fener Patrikhânesinin kapısında asılan Patrik Gregoryos'un Rus Çarı Aleksandr'a yazdığı mektubu açıklamaktadır. Mektup ibret vericidir:

"Türkleri maddeten ezmek ve yıkmak gayr-i mümkündür. Çünkü Türkler, Müslümân oldukları için çok sabırlı ve mukâvemetli insanlardır. Gâyet mağrûrdurlar ve izzet-i imân sâhibidirler. Bu hasletleri, dinlerine bağlılıklarından, kadere rızâ göstermelerinden, ananelerinin kuvvetinden, pâdişâhlarına, büyüklerine olan itâat duygularından gelmektedir.

Türkler zekidirler ve kendilerini müsbet yolda sevk-u idâre edecek reislere sâhip oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Gâyet kanâatkârdırlar. Onların bütün meziyetleri, hattâ kahramanlık ve şecâat duyguları da ananelerine olan merbûtiyyetlerinden (bağlılıklarından), ahlâklarının salâbetinden gelmektedir.

Türklerde evvelâ itâat duygusunu kırmak ve manevi râbıtalarını (bağlarını) kesretmek (parçalamak), dini metânetlerini (sağlamlığını) zaafa uğratmak (zayıflatmak) icâb eder. Bunun da en kısa yolu, ananât-i milliyye (milli geleneklerine) ve maneviyyelerine uymayan hârici fikirler ve hareketlere alıştırmaktır.

Maneviyâtları sarsıldığı gün, Türklerin kendilerinden şeklen çok kudretli kalabalık ve zâhiren hâkim kuvvetler önünde zafere götüren asıl kudretleri sarsılacak ve maddi vâsıtaların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olabilecektir. Bu sebeple Osmânlı Devletini tasfiye için mücerred olarak harp meydânlarındaki zaferler kâfi değildir. Hattâ sâdece bu yolda yürümek, Türklerin haysiyyet ve vakârını tahrik edeceğinden, hakikatlerine nüfûz edebileceklerine sebep olabilir. Yapılacak olan, Türklere bir şey hissettirmeden, bünyelerindeki tahribatı tamamlamaktır."