29 - Bir Ecdad Yadigarini Terkederken
Osmanlı'nın ihtişamlı devirlerinde denize açılmağa bile cesaret edemeyen Venedik amiralleri, şimdi:-Akdeniz bizim olacak! Diyorlardı. Bir ara Fazıl Mustafa Paşa, aleyhimize devam eden gelişmeleri lehimize çevirebildi ise de, Salankamen savaşında şehit düşünce durum tekrar aleyhimize döndü. Akdeniz ve Ege'deki adalarımızda yaşayan halkın bir kısmı Katolik Latin asıllı, bir kısmı da Ortodoks Rum asıllı idi. Papalık el altından Katolikleri aleyhimize kışkırtıyor ve silahlandırı yordu. Fakat o tarihe kadar adalarda çok sayıda asker olduğundan, isyana teşebbüs edemiyorlardı. II. Viyana bozgunundan sonra adalardaki askerler cephelere gönderildiği için, buralarda kıpırdanmalar başladı. Osmanlı devletinde, gayri müslimlerden alınan cizye vergisi, her sene Mart ayında tahsil edilirdi. Savaş sebebiyle 1694 yılında, daha önce alınmak istendi. Bunu fırsat bilen Venedikliler, adalardaki gayri müslimleri isyana teşvik etti. Fakat adalardaki halkın korktuğu bir şey de, buralardaki Osmanlı gemilerinde bulunan Kalyon Leventleri idi. Bunları buralardan uzaklaştırmak lazımdı. Sakız adasından bir heyet, gayet pahalı hediyelerle İstanbul'a giderek, vezirler ve saray ağaları ile görüştüler. Üst üste devlete bağlılık yeminleri ettikten sonra:-Kalyon leventleri, bağ ve bahçelerimizi talan ediyorlar. Bu yüzden çok az mahsul alabiliyoruz ve vermemiz gereken vergilerin, ancak dörtte birini verebiliyoruz. Eğer bu leventlerin adalarda bulunmasından maksat buraların muhafazası ise, biz adalarda yirmi-otuz bin kılıç oluruz. Düşman gelirse, ölünceye kadar dövüşür, adaya ayak bastırmayız.Devletin ileri gelen gafil kişileri bu desise ve yalanlara hemen kanıverdiler. Gün görmüş kimselerin:-"Hiç kafir kendi dindaşına kılıç çeker mi? O yirmi otuz bin kılıcı Müslümanlar için hazır etmiş olsalar gerek!" İkazlarına aldırış etmediler. Sakız'da bulunan gemileri, üç bin kalyon levendi ile birlikte geri çektiler. Bu kuvvetlerden bazıları adadan ayrılırken ağladı ve:-Ah Sakız, sana yazık oldu! Dediler. Evet, Sakız'a yazık olmuştu.Planlarının ilk kısmını başarıyla uygulayan Rumlar, hemen Venediklilere haber göndererek durumu bildirdiler. Eğer donanmaları Sakız sularına girerse isyan edeceklerdi. 8 Eylül 1694 Çarşamba günü, 135 parça gemiden meydana elen Venedik donanması Sakız limanına demirledi. Daha sonra karaya 20.000 asker çıkardı. Sakız muhafızı Silahtar Hasan Paşa'nın emrinde 450 sipahi ve yeniçeri bulunuyordu. Ayrıca limanda bulunan 3 parça küçük gemide ikiyüz kadar levent vardı ve bunlar da karaya çıkarak Hasan Paşa'nın emrine girdiler. Gönüllülerle birlikte toplam 1000 kadar mücahid, tepeden tırnağa silahlı ve zırhlı 20.000 düşman askerine karşı adayı savunacaklardı. Bazı beyler, savunmanın imkansız olduğunu söyleyerek, adanın kan dökülmeden teslim edilmesini istediler. Hasan Paşa:-Allah'tan korkunuz yok mu? Bu ecdat yadigarını cenk etmeden düşmana nasıl teslim ederiz? Hem teslim olsak, düşman bizi sağ bırakır mı? Hiç olmazsa dövüşerek şehid oluruz. Dedi.Ertesi gün, 350 askerle kaleden çıkarak 20.000 kişilik Venedik ordusuna saldırdı. Öğleye kadar kahramanca dövüştüler. 2.000 düşman askeri telef oldu. Fakat mücahidlerin yarısından fazlası şehid düştü. Hasan Paşa kaleye döndüğünde, korkunç bir manzara ile karşılaştı. Şehirde çok az sayıda bulunan Müslüman evlerine saldıran Rumlar, erkekleri işkence ile öldürmüş, kadın ve kızlara alçakça muamelelerde bulunmuştu. Üstelik kale kapısının arasına yığılarak Hasan Paşa ve askerlerine saldırmışlardı. Şimdi yeni ve daha kanlı bir muharebe başlamıştı. Rum çetelerini yarmayı başarıp kaleye dönebilen Paşa onların bu halini görünce:-Ah, bir yardım yetişse, bunların yanına komam! Diyordu. Fakat yardım için gelecek olan Çanakkale boğaz muhafızı Yusuf Paşa, kendisine, kalabalık Venedik askerinin adayı ele geçirdiği şeklinde bir haber gelince yardıma gelmekten çekindi. Ertesi gün, kaledeki silahlı Rum ve diğer gayrimüslimler Venedik ordusu saflarına geçtiler. Böylece düşman kuvvetlerinin sayısı 50.000'i aştı. Buna karşılık Osmanlı askeri sadece 700 kadardı. Venedikliler havan toplarıyla kaleyi devamlı dövüyorlardı. Bir hafta içinde kalede taş üstünde taş kalmamıştı. Bütün binalar yandı, yıkıldı. Zaten bütün mevcudu 100 haneden az olan sivil Müslüman ahaliden çok azı sağ kaldı. Artık her şey bitmişti. Venedikliler genel saldırıya geçmeden önce kalenin vire ile teslimini istediler. Hasan Paşa kararını vermeden önce bütün kumandanları ve o sırada orada sürgün bulunan, eski şeyhülislamlardan Ebû Said Feyzullah Efendiyi topladı. Onlara durumu anlattı:-Kalede taş üstünde taş kalmadı. Düşman 50.000'den fazla. Bizim mevcudu muz 700'den az. Yardım için gelecek olan donanma, ada teslim oldu diye bir haber alınca, yardıma gelmekten vazgeçmiş. Söyleyin bakalım ne yapmak gerek? Düşmana karşı direnmek imkan ve zamanı var mı?700 kişi, 50.000 kişiyi, ateş olsa yakamazdı. Bütün kumandanlar, eğer silahları nın şerefleri muhafaza edilerek, kendilerinin Anadolu sahillerine çıkmalarına izin veri lirse, teslim olunmasını teklif ettiler. Evet, yapılacak başka bir şey kalmamıştı. Hasan Paşa'nın gözleri doldu. Feyzullah Efendi'ye:-Efendi hazretleri, Allah için söyle, bu işte benim zerrece taksiratım var mıdır? Dizdar gediğinden hep beraber çıkalım diye düşündüm. Vuruşa vuruşa ölelim, hayatımızı pahalıya satalım, dedim. Sonra düşündüm ki, bu kadar vatan evladını bile bile ölüme sürüklemeğe hakkım yok. Gönlüm razı olmadı. Fidan boylu genç leventlerin hayali karşıma çıktı. Feyzullah Efendi Hasan Paşa'yı teselli etti ve:-Paşa oğlum, senin taksiratın yok. Allah şahittir ki, vazifeni yaptın. Dünyada ve ahirette yüzün ak olsun. Dedi.Hasan Paşa o gün düşmana cevap verdi. Eğer silahları ile birlikte Çeşme sahillerine çıkarılırsa, kaleyi vereceğini bildirdi. Venedikliler bu 700 Türk kahramanından öyle korkmuşlardı ki, bu şartları derhal ve minnetle kabul ettiler. Asa Paşa ve beyler, 21 Eylül 1694'te bu atalar yadigarı adayı terkederken göz yaşlarını tutamadılar ve:-Seni düşman eline bırakmayacağız, yine geleceğiz, diyorlardı.
